Sultan IV. Mehmed Han
Babası : Sultan İbrahim
Annesi : Hatice Turhan Sultan
Doğduğu Tarih : 2 Ocak 1642
Padişah Olduğu Tarih : 8 Ağustos 1648
Tahttan İndirildiği Tarih : 8 Kasım 1687
Ölümü : 6 Ocak 1693
Osmanlı tahtına, İslâm hukukunun aradığı şartların çoğunluğu bulunmadan gelen IV. Mehmed, I. İbrahim’in Turhân Hatice Sultân’dan 1642 yılında dünyaya gelmiş ve 7 yaşına basmadan Ağustos 1648’de Padişah olmuş müstesna bir şahsiyettir. Kendisini devlet işlerinden uzaklaştırdığı için oğlunun idamına dahi göz yuman Kösem Sultân, 7 yaşındaki torununu tahta geçirmekle, istediğine kavuşmuştur. Ertuğrul Gâzî, Osman Gâzî ve Kanuni’den sonra en uzun süre tahtta kalan Osmanlı Padişahıdır ve 39 yıl tahtta kalmıştır. Ava merakı sebebiyle Avcı Mehmed de denen IV. Mehmed’in saltanat yıllarını dört safhaya ayırmak icab etmektedir:
Birinci safha, Ağustos 1648-Eylül 1651 yılları arasında, Kösem Sultân’ın nâibe-i saltanat yani bir nevi padişah yerine padişahlık yaptığı dönemdir ki, Osmanlı Devleti’nin en acı günlerinden bir parçadır denilebilir. Zira bu döneme Ağalar Saltanatı da denmiştir. Çünkü Nâibe-i Saltanat olan Kösem Sultân, işlerini ağalar eliyle yürütmüştür. Sofu Mehmed Paşa da, kukla bir sadrazam durumundadır. Başlarını Kara Murad Ağa’nın çektiği ağaların hedefi, servetlerini arttırmak ve maalesef sefih sayılabilecek derecede hayatlarını yaşamaktı. Bunları kullanan Kösem Sultân ise, kendisini Eski Saray’a süren ve hatta idamla tehdit eden I. İbrahim’i tasfiye etmekle, devleti tek başına idare etme emeline ulaşmış görünüyordu. Sofu Mehmed Paşa ise, Atabekler ve Veliahdler gibi devleti idare etmek istedi ise de bu saltanatı, Sipahiler ile Yeniçerilerin Sultânahmed Meydanında karşı karşıya gelecek kadar isyan etmeleri ile sarsıldı ve 1649 yılında azledilerek katl olundu. Bunun üzerine, tamamen usullere aykırı olarak Yeniçeri Ağası Kara Murad Paşa sadrazamlığa getirildi.


Ancak arkasında asıl Vâlide Sultân Turhan Sultân’ın bulunduğu ve bir nevi halk isyanına dönüşen kargaşa bastırılamıyor ve Osmanlı Devleti kan kaybediyordu. Daha sonra, sırasıyla Melek Ahmed Paşa ve Abaza Siyavuş Paşa’nın sadrazam olması da işi değiştiremedi. Ağalar isyanı devam ediyordu. Kösem Sultân’ın IV. Mehmed’i öldürüp yerine Şehzâde Süleyman’ı getirmek istemesi, sonunu getirdi ve 1651 yılının bir Eylül gecesi Kösem Sultân öldürüldü. İçeride bu ihtilâllerin yaşanması, Girit’te devam eden savaşa yardımı da engelliyordu. Böylece birinci dönem atlatıldı. IV. Mehmed sadece olan bitenleri seyrediyordu.
İkinci safha, Eylül 1651-Eylül 1656 tarihleri arasındaki IV. Mehmed’in annesi olan Turhan Hatice Sultân’ın Nâibe-i Saltanat olduğu dönemdir. Devletin hazinesini soyan ağalar saltanatına son verildi ve 39 ağa yakalanarak idam edildi. Tamamen iflas noktasına gelen devlet hazinesine bir ayar verilmek üzere, malî konularda tam yetkili olmak şartıyla, 1652 yılının Haziran ayında Tarhuncu Ahmed Paşa sadarete getirildi. Tarhuncu Lâyihası diye meşhur olan bütçesini hazırladı. Dertlere çare olamayınca, 1656 yılına kadar 10’a yakın sadrazam değiştirildi. Devleti, Baş Mimar Kasım Ağa, Koçi Bey, Solakzâde, Şâmî-zâde Mehmed Efendi ve lalası İbrahim Ağa müşavirliğinde Turhan Sultân idare ediyordu. Ancak devlet, şîrazeden çıkmıştı ve dış baskılar da artıyordu. Tecrübeli müşâvirlerinin şiddetli tavsiyeleri ile, devleti tek başına idare etmek ve Vâlide Sultân işe karışmamak şartıyla, tecrübeli ve yaşlı vezir Köprülü Mehmed Paşa, Eylül 1656’da sadrazamlık makamına getirildi. Artık Köprülü’ler devri başlıyordu. Bu ikinci safhada tek müessir olan Vâlide Sultân’dır. Yani bir nevi Osmanlı Padişahlığı makamında Padişah’ın annesi oturmaktadır. Ancak Turhan Sultân, devleti Köprülü ailesi gibi asil bir aileye teslim etmekle, kendisiyle birlikte Osmanlı tarihindeki kadınlar saltanatına son vermiştir.
Üçüncü safha, Osmanlı Devleti’ne rahat bir nefes aldırtan Köprülü’ler devridir (Eylül 1656-Ekim 1676). Bu dönemde aynı aileden iki sadrazam iktidara gelmiştir. Köprülü Mehmed Paşa (1656-1661) ve oğlu Fâzıl Ahmed Paşa (1661-1676). IV. Murad’ı kendine model alan Köprülü Mehmed Paşa, Kanuni devrini yeniden yaşatmıştır denilebilir. Makam korkusuyla Girit Serdârı Gâzî Hüseyin Paşa’yı idam ettirmesi hatalı bir hareket olarak kabul edilmektedir. Ancak sonradan yaptıkları bunu telafi etmiştir. Köprülü Mehmed Paşa, evvela isyan eden Erdel Prensinin üzerine yürüdü ve Balkanlarda önemli başarılara imza attı. Uyvar fethedildi ve Erdel Osmanlı Devleti’ne bağlandı. (1658). Arkasından Anadolu’da Beylerbeyilerin de desteklediği ve tamamen sadrazamı hedef alan yeni bir Celâlî İsyanı başlamıştı. 31 paşanın idamıyla sonuçlanan bu isyanı bastırdı ve Anadolu’da Celâli isyanlarının sonunu getirdi. 1659’da Kırım Tatarları ile birlikte Rus ordusunu dağıttı. Onun döneminde 1661 Temmuz’unda İstanbul’un üçte birini yakan büyük yangın yaşandı ve beş yıllık sadaretten sonra Ekim 1661’de Edirne’de vefat etti.

Yerine geçerek 26 yaşında sadrazam olan oğlu Fâzıl Ahmed Paşa da, babasının başarılarını sürdürdü. 1663’de Almanlara karşı açılan harp 1664 yılının Ağustos Ayında Vasvar Andlaşması ile sona erdi. Zitvatorok Andlaşmasının tekrarı mahiyetindeydi. Fâzıl Ahmed Paşa döneminde başarılan işlerden biri de yıllardır devam eden Girit seferinin sona ermesi ve Girit’in fethedilmesiydi (1670). Bunu, Ukrayna meselesi yüzünden çıkan Polonya Harbi takip etti (1670). IV. Mehmed’in de katıldığı bu Lehistan seferinde, 1672 yılında Kamaniçe Kalesi feth edilince, Varşova’da panik başladı ve aynı yıl barış andlaşması imzalandı. Bu barış tekrar bozuldu ve 16767 yılında imzalanan nihâî andlaşma ile sulh uzun yıllar devam etti. Aynı yıl Fâzıl Ahmed Paşa vefat etti.

Dördüncü safha, 1676-1683 yılları arasında devam eden Merzifonlu Kara Mustafa Paşa devridir. Köprülü’lerden sonra sadrazamlığa getirilen bu büyük devlet adamı, ilk problem olarak Ukrayna yüzünden patlak veren Rusya Savaşı ile meşgul oldu. 1677 yılında Çehrin’deki zor kuşatmada netice elde edilemeyince, IV. Mehmed ve sadrazamı 1. Rusya seferi için 1678 yılında yola çıktılar. I. Rusya seferi, 1680 yılında Çehrin’in alınması ile zaferle sona erdi ve bunu aynı yıl başlayan 2. Rusya Seferi takip ettiyse de, bu da 1681 yılında imzalanan Edirne Andlaşması ile tamamlanmış oldu. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti için büyük bir itibar kazanılmasına vesile oldu. Bundan rahatsız olan ve tecavüzlere başlayan Almanlara da 1683 yılında harp ilan edildi ve IV. Mehmed’in de katıldığı bu sefer, Osmanlı Devlet ricalinin ikiye ayrılmasıyla sonuçlandı. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Almanya’nın taht şehri olan Viyana’nın alınmasını teklif ederken, başını Kırım Hanı Murad Giray’ın çektiği diğer devlet ricali, zaten ayağa kalkmış olan Avrupa’nın Almanya’nın yanında yer alacağını belirterek, sadece Yanıkkale’nın alınmasıyla yetinilmesini savunuyordu. Kara Mustafa Paşa’nın fikri ağır bastı ve onun serdârlığındaki Osmanlı ordusu 12 Eylül 1683 tarihinde Viyana önlerinde müttefik haçlı seferleriyle karşı karşıya geldiler. Maalesef, Kırım Hanı Murad Giray, şahsî sebeplerle ve neticeyi düşünmeyerek ihanet etti ve Türklerin elindeki Tuna Köprüsünden düşman askerlerinin geçişini uzaktan seyretti. Neticede 11 Eylül 1683 tarihinde beklenen hezimet geldi ve Osmanlı ordusu binlerce şehid vererek ve çok kıymetli hazinelerini kaybederek geri çekilmeye mecbur oldu. Bu, Osmanlı tarihinin en ağır mağlubiyeti idi. Bu mağlubiyette, askerin sefih hayatının ve eski Osmanlı ordusunun olmayışının da büyük etkisi vardı.

Viyana bozgunu, Kanuni’den beri gelip giden duraklama devrini resmen başlatmış oldu. Artık 1071’den beri devam eden Müslüman Türk Milletinin cihad zaferleri sona eriyor ve Avrupa galebe çalmaya başlıyordu.

Bu arada devletin rükn-i azamı denilen Turhan Sultân Temmuz 1683’de vefat etmişti. Aralık 1683 tarihinde IV. Mehmed aleyhteki tahriklere dayanamayarak istikametli sadrazamı azletti ve 50 yaşını doldurmadan idam sehpasına yollandı. Artık Osmanlı tarihinde kaht-ı ricâl devri başlıyordu. Viyana bozgunu ile Karlofça Andlaşması (1699) arasında geçen 15 yıl Osmanlı Devleti için felâket seneleri oldu. Venediklilerin ve Almanların başını çektiği haçlı kuvvetleri fırsatı ganimet bilerek, 1684 yılında Osmanlı Devleti’ne harp ilan ettiler. Sadrazam Kara İbrahim Paşa’nın beceriksiz idaresindeki Osmanlı orduları, zafere koşamıyor ve maalesef Eylül 1686’da Budin düşüyordu. Osmanlı kuvvetleri Budin’i çok iyi müdafaa ediyordu, ancak Budin’de büyük kayıplar vermelerine rağmen yeniden toparlanan haçlı orduları, 160 yıl önce perişan oldukları Mohaç Meydanında Osmanlı ordusunu geriye çekilmeye mecbur ediyorlardı.

Liyakatsiz devlet adamlarının elinde perişan olan devletin hali IV. Mehmed’i hasta etmişti. Köprülü ailesini iktidardan düşürdüğü için Padişah’dan rahatsız olan Köprülü-zâde Fâzıl Mustafa Paşa ve benzeri devlet adamlarının gayretleriyle Kasım 1687 yılında hal’ edildi ve ancak idam olunmadı. Yerine II. Süleyman tahta geçirildi. Hal’inden 5 yıl sonra Edirne Sarayı’nda Ocak 1693 tarihinde vefat etti.

Kendisine Avcı Mehmed lakabını verdirten av ibtilâsı dışında, hiç bir kötü alışkanlığı yoktu. İçkiyi Osmanlı ülkesinde şiddetle yasaklamıştı. Kahvehâneleri kapatmıştı. Kendisi beş vakit namazını cemaatle kılıyordu. Kısa bir süre tahsil görebildiği için diğer Osmanlı Padişahları gibi âlim değildi.

ZEVCELERİ: 1- Meh-pâre Emetüllah Râbi‘a Gülnûş Vâlide Sultân; Gülnûş Sultân diye bilinir. Giritli bir ailenin kızıdır. II. Mustafa ve III. Ahmed’in annesidir. 2- Afife Kadın. 3- Gülnâr Kadın. 4- Kâniye Haseki. 5- Siyavuş Haseki. ÇOCUKLARI: 1-Şehzâde Sultân Mustafa II. 2-Şehzâde Sultân Ahmed III. 3-Şehzâde Bâyezid. 4-Şehzâde İbrahim. 5-Şehzâde Süleyman. 6- Fatma Sultân. 7- Hatice Sultân. 8- Emetüllah Küçük Sultân. 9- Fatma Sultân. 10- Ümmî Sultân .

Kaynak: Osmanlı Araştırmalar Vakfı
08.08.1648 Sultan İbrahim’in hal’i.
Sultan IV. Mehmed’in tahta çıkışı.
23.10.1648 Girid’in ablukası.
26.10.1648 Sipahilerin etkisiz hale getirilmesi.
Ağalar Saltanatı’nın başlaması.
29.10.1648 Cinci Hoca’nın idamı.
03.1649 Yeniçerilerin ayaklanması.
21.05.1649 Sofu Mehmed Paşa’nın azli.
Kara Murad Paşa’nın sadareti.
07.07.1649 İstanbul üzerine yürüyen Gürcü Nebi’nin, Bulgurlu muharebesi sonunda etkisiz kılınması.
29.08.1649 Kandiya’nın ikinci kuşatması.
15.03.1650 Venedik Donanması’nın ikinci kez Çanakkale Boğazı’nı abluka altına alması.
05.08.1651 Veziriazam Kara Murad Paşa’nın istifası.
Melek Ahmet Paşa’nın sadareti.
12.11.1650 Girid’e asker malzemesi yardımı.
13.06.1651 Donanmanın Girid’e hareketi.
21.08.1651 İstanbul’da esnaf ve halk ayaklanması.
Veziriazam Melek Ahmed Paşa’nın azli.
Siyavuş Paşa’nın ilk sadareti.
02.09.1651 Kösem Sultan’ın öldürülmesi.
03.09.1651 Ağalar Saltanatının sonu.
27.09.1651 Siyavuş Paşa’nın azli.
Gürcü Mehmed Paşa’nın sadareti.
20.06.1652 Gürcü Mehmed Paşa’nın azli ve Tarhuncu Ahmet Paşa’nın sadareti.
1653 Tarhuncu Ahmed Paşa’nın devletin malî durumunu düzeltmek amacıyla bir bütçe düzenlemesi.
21.03.1653 Tarhuncu Ahmed Paşa’nın idamı, yerine Kaptanı Derya Derviş Mehmed Paşa’nın sadareti.
16.03.1654 Çanakkale Boğazı deniz zaferi.
28.101654 Derviş Mehmed Paşa’nın azli, yerine Halep Valisi İbşir Mustafa Paşa’nın sadareti.
25.02.1655 İbşir Paşa’nın İstanbul’a gelişi.
11.05.1655 Veziriâzam İbşir Paşa’nın idamı, Kara Murad Paşa’nın sadareti.
19.08.1655 Kara Murad Paşa’nın azli.
Ermeni Süleyman Paşa’nın sadareti.
28.02.1656 Ermeni Süleyman Paşa’nın azli.
Girid Serdarı Gazi Deli Hüseyin Paşa’nın sadareti.
04.03.1656 “Vaka-i Vakvakiyye” olayı.
İstanbul’da isyan.
05.03.1656 Deli Hüseyin Paşa’nın göreve gelememesi, yerine önce Siyavuş Paşa’nın getirilmesi, onun da ölümü ile Boynu Eğri Mehmed Paşa’nın sadareti.
26.06.1656 Çanakkale Boğazı’nda donanma bozgunu.
Bozcaada, Semendirek ve Limni Adaları’nın Venediklilerin eline geçmesi.
İstanbul Girit yolunun kapanması.
03.07.1656 Sarı Kenan Paşa’nın Kaptan-ı Deryalığa tayini ve donanma ile İstanbul’dan hareketi.
19.07.1657 Venedik Donanması’nın Çanakkale Boğazı önünden kaçırılması.
31.08.1657 Bozcaada’nın ele geçirilmesi.
15.09.1657 Köprülü Mehmed Paşa’nın sadareti.
24.09.1657 Katip Çelebi’nin ölümü.
23.06.1658 Veziriâzam Köprülü Mehmed Paşa’nın Erdel Serdarlığı.
01.09.1658 Yanova Kalesi’nin teslimi.
13.11.1658 Anadolu Valilerinin isyanına karşı IV. Mehmed’in Veziriazam ile birlikte harekete geçmesi.
11.12.1658 Hükümet kuvvetlerinin Ilgın’da bozguna uğraması.
29.12.1658 Girid Serdarı Gazi Deli Hüseyin Paşa’nın idamı.
16.02.1659 Anadolu isyanının ele başlarının Halep’de yok edilmeleri.
12.07.1659 Knotop zaferi.
Rus ordusunun imha edilmesi.
12.11.1659 Eflak isyanının bastırılması.
23.05.1660 Erdel isyanının bastırılması.
14.07.1660 Varat muharebesi.
23.07.1660 En Büyük İstanbul yangını.
İstanbul’un yarısı yandı, kül oldu.
27.08.1660 Varat Kalesi’nin fethi.
22.07.1661 Yeni Cami yapımına yeniden başlanması. (50 yıl sonra)
29.10.1661 Köprülü Mehmed Paşa’nın ölümü.
30.10.1661 Köprülü Fazıl Ahmed Paşa’nın sadareti.
23.01.1662 Erdel zaferi.
12.04.1663 Fazıl Ahmed Paşa’nın Avusturya seferi Serdarlığı’na atanması.
07.06.1663 Ordu’nun Belgrad’a ulaşması.
03.07.1663 Avusturya’nın barış önerisi.
17.08.1663 Uyvar kuşatması.
24.09.1663 Uyvar Kalesi’nin teslim olması.
03.11.1663 Novigrad’ın fethi.
25.01.1664 Donanma’nın Zigetvar kuşatması.
08.02.1664 Yeni Camii’nin açılışı.
07.05.1664 Serdar’ın Belgrad’dan hareketi.
30.06.1664 Yeni Kale’nin ele geçirilmesi.
01.08.1664 Gotthard muharebesi.
10.08.1664 Vasvar barışı.
24.07.1665 Topkapı Sarayı yangını.
15.05.1666 Fazıl Ahmed Paşa’nın Girit Seferine görevlendirilmesi.
25.05.1666 Kandiya kuşatması.
03.11.1666 Fazıl Ahmed Paşa’nın Hanya’ya ulaşması.
16.01.1667 Kış nedeniyle Kandiya kuşatmasının kaldırılması.
30.06.1668 Yeniden Kandiya kuşatması. (İkinci dönem)
18.08.1668 Padişah IV. Mehmed’in Girid’e gitmek üzere Edirne’den hareketi.
01.06.1669 Kandiya kuşatması. (III. Dönem)
05.09.1669 Girid’in Osmanlı Devleti’ne verilmesine ilişkin Osmanlı-Venedik Anlaşması.
27.09.1669 Kandiya’ya ordunun girişi.
05.05.1670 Fazıl Ahmed Paşa’nın Girid’den ayrılışı.
01.07.1670 Fazıl Ahmed Paşa’nın Edirne’ye gelişi.
04.06.1672 I. Lehistan seferi.
Padişahın hareketi.
18.08.1672 Kameniçe kuşatması.
27.08.1672 Kameniçe’nin alınması.
18.10.1672 Puçaş barışı.
09.12.1672 Padişahın seferden Edirne’ye dönüşü.
07.08.1673 II. Lehistan Seferi. Padişahın hareketi.
16.06.1674 Sultan IV. Mehmed’in Ukrayna seferi.
18.08.1674 Ladyzyn Kalesi’nin alınması.
21.08.1674 Lehistan’ın barış önerisi.
18.09.1674 Sultan IV. Mehmed’in Ukrayna Seferinden dönüşü.
24.08.1674 Leopol muhrebesi.
02.11.1674 Veziriâzam Fazıl Ahmed Paşa’nın ölümü.
04.11.1676 Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın sadareti.
27.11.1676 Zorown Anlaşması.
Polonya ve Ukrayna’nın Osmanlı Devleti’ne katılması.
14.08.1677 Çehrin kuşatması.
30.04.1678 Rusya Seferi, Sultan IV. Mehmed’in İstanbul’dan hareketi.
19.07.1678 Ordu’nun Çehrin’e varışı.
20.08.1678 Çehrin Kalesi’nin alınması.
31.08.1679 Serdarıekrem Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Edirne’den sefere hareketi.
11.09.1679 Dinyeper (Özü) Nehri ve Aksu boylarında yapılan kalelere Türk ordusunun yerleşmesi.
29.10.1680 Padişahın Rusya seferinden Edirne’ye dönüşü.
11.02.1681 Osmanlı-Rus barışı.
24.07.1681 Sakız faciası.
09.01.1682 Tökeli İmrenin Orta Macar Krallığı sorunu.
09.06.1682 Vasvar barışının yenilenmesi.
27.07.1682 Orta Macar seferi.
15.08.1682 Kaşka Kalesi’nin fethi.
12.10.1682 Avusturya Seferi.
Sultan IV. Mehmed’in sefer için Edirne’ye hareketi.
31.12.1682 Avusturya’ya son barış girişimi.
01.04.1683 IV. Mehmed’in, Avusturya Seferi için Edirne’den hareketi.
24.05.1683 Padişah’ın Belgrad’da kalması.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın ordu başında hareketi.
27.06.1683 Viyana muhasarasına karar verilmesi.
14.07.1683 İkinci Viyana kuşatması.
12.09.1683 Kırım Hanı Murad Giray ve Budin Beylerbeyi’nin ihanetleri sonucu kaybedilen Alman Dağı Muharebesi nedeniyle Viyana kuşatmasının kaldırılması ve ordunun çekilmesi.
14.09.1683 Ordu’nun Yanıkkale’de toplanması.
22.09.1683 Ordu’nun Budin’e ulaşması.
07.10.1683 Ciğerdelen (Parkany) zaferi.
01.11.1683 Estergon’un düşman eline geçmesi.
15.11.1683 Veziriazam ve Serdarıekrem Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın idam fermanı.
Kara İbrahim Paşa’nın sadareti.
18.06.1684 Vişegrad Kalesi’nin düşmesi.
27.06.1684 Vayçen bozgunu.
15.07.1684 Avusturya Ordusu’nun Budin Kuşatması.
Venedik Cumhuriyetinin harp ilanı.
08.08.1684 Ayamavri Kalesi’nin düşmesi.
26.09.1684 Kamaniçe bozgunu.
28.09.1684 Preveze’nin düşmesi.
02.10.1685 Budin’in kuşatmadan kurtulması.
07.04.1685 Bosna Beylerbeyi’nin Sin zaferi.
03.06.1685 Koron kuşatması.
10.10.1685 Lehistan cephesinde Bojan zaferi
18.11.1685 Kara İbrahim Paşa’nın azli, Sarı Süleyman Paşa’nın sadareti.
15.06.1686 Navarin’in düşmesi.
02.09.1686 Budin’in düşmesi.
Macaristan’ın elden çıkması.
12.08.1687 Mohaç bozgunu.
05.09.1687 Cephedeki askerin isyanı.
Sarı Süleyman Paşa’nın kaçması.
İsyan eden ordunun İstanbul üzerine yürümesi.
25.09.1687 Atina’nın düşmesi.
08.11.1687 Sultan IV. Mehmed’in padişahlıktan indirilmesi.
Sultan II. Süleyman’ın padişah oluşu.